Ruim 5.000 jaar oud graf en sporen van een gebouw gevonden in het Sonnenbergkwartier

In het Sonnenbergkwartier in IJsselmuiden zijn bij archeologisch onderzoek een graf en sporen van een gebouw ontdekt uit de periode van circa 3300 – 3000 voor Christus. De bewoners uit deze periode behoorden tot de zogenaamde Trechterbekercultuur. Dit waren de eerste boeren in Noord-Nederland. Zij staan vooral in Drenthe bekend als de hunebedbouwers. De kwaliteit van de gebouwsporen zijn niet goed en de menselijke resten uit het graf zijn vergaan. Wel zijn in het graf een hanger van git, een stenen bijl een klein aardewerken potje gevonden.

In 2021 werden tijdens een verkennend booronderzoek in het Sonnenbergkwartier lagen aangetroffen waarvan het vermoeden bestond dat ze prehistorische resten bevatten. Dit was aanleiding om in juni en september 2022 vervolgonderzoek uit te voeren in de vorm van een opgraving. Bij deze opgraving zijn een graf en gebouwresten aangetroffen. De kwaliteit van de gebouwsporen was niet erg goed en van het gebouw konden geen lengte- of breedtematen verkregen worden. Wel is achterhaald dat het gebouw een noordoost-zuidwestelijke oriëntatie had.

Concreet bewijs van bewoning
Richard Boddeus, wethouder met onder andere archeologie in portefeuille: “De menselijke resten in het graf zijn vergaan, maar het graf bevatte wel nog enkele zogenaamde bijgaven: in dit geval een hanger van git oftewel versteend hout, een stenen bijl en een kleine aardewerken pot.” De bijl is een Felsrechteckbijl van kiezelgeode, een vrij hard ijzerhoudend mineraal. De bijl diende als werktuig, maar was ook een statussymbool. Dit gold ook voor de hanger van git. Richard Boddeus vervolgt: “De vondst in het Sonnenbergkwartier is een belangrijke ontdekking. We hebben al lang het vermoeden dat de rivierduinen in onze dorpskernen al in de prehistorie bewoond waren. Voor het eerst hebben we hier nu concreet bewijs van. Mensen hebben hier niet alleen geleefd, ze zijn er ook overleden.”

Trechterbekercultuur
Het graf is – voor zover bekend – de oudste begraving in de gemeente Kampen. Zowel het graf als het gebouw dateren uit de periode ca. 3300 – 3000 jaar voor Christus. De mensen die toen op deze locatie verkeerden, behoorden tot de Trechterbekercultuur. De mensen die vóór de Trechterbekercultuur in dit gebied verkeerden, kenden gedeeltelijk al wel vaste woonplaatsen, maar bedreven nog geen akkerbouw en veeteelt. De bewoners van de Trechterbekercultuur waren dan ook de eerste boeren die zich in Noord-Nederland vestigden. Zij lieten hun jager-verzamelaars leven achter zich, teelden gewassen en hielden dieren. Ze leefden in woningen met een houten skelet, wanden van gevlochten takken met leem en een rieten dak. Doordat men niet meer rondtrok, werden er aardewerken potten gemaakt om voedsel en andere benodigdheden in te bewaren. Sommige potten hadden een trechtervorm en waren voorzien van versieringen in de vorm van inkervingen. Aan dit fraai versierde aardewerk dankt de cultuur zijn naam. De opgraving in het Sonnenbergkwartier heeft een potje en enkele andere scherfjes van dit aardewerk opgeleverd.

Toelichting op dorpsavond IJsselmuiden op 28 november
Tijdens de dorpsavond in IJsselmuiden op 28 november 2022 geeft Alexander Jager, archeoloog bij gemeente Kampen, een lezing over de prehistorische en middeleeuwse wortels van IJsselmuiden waarbij hij ook een toelichting geeft op de archeologische vondst in het Sonnenbergkwartier. De dorpsavond vindt plaats in de Hervormde Kerk De Hoeksteen aan de Goudplevier 103 in IJsselmuiden. Vanaf 19.15 uur kunt u binnenlopen, het plenaire deel start om 19.30 uur. Voor de dorpsavond zelf hoeft u zich niet aan te melden, voor de lezing over archeologie wel. Dit kan door een mail te sturen naar h.nieuwenhuis@kampen.nl onder vermelding van ‘lezing archeologie’ en het aantal personen waarmee u op 28 november om 20.00 uur deel wilt nemen aan deze lezing

Veenvorming
Klimaatfactoren beëindigden de bewoning van de Trechterbekercultuur in het gebied. Nadat de ijstijd voorbij was, smolten veel gletsjers en steeg de zeespiegel. In de laaggelegen delen van Nederland leidde dit tot veenvorming. In een langzaam tempo breidde het veen zich ook uit over IJsselmuiden. Uit de profielen van de opgravingsputten in het Sonnenbergkwartier is dit proces goed te volgen. Omstreeks 2000 voor Christus was het gebied onbewoonbaar geworden, waardoor de toenmalige bewoners uiteindelijk vertrokken.

Relatie met andere archeologische vondsten
In 2015 zijn tijdens archeologisch onderzoek in gemeente Dalfsen meer dan 136 graven blootgelegd van de Trechterbekercultuur. Ook zijn daar ruim 120 trechterbekers opgegraven: de grootste vondst ooit van trechterbekers in Noordwest-Europa. De vondsten in het Sonnenbergkwartier zijn weliswaar waardevol voor gemeente Kampen, het zijn niet de oudste prehistorische vondsten in de gemeente. Op de plek van het huidige Reevediep zijn ruim tien jaar geleden objecten, voornamelijk resten van vuurstenen werktuigen, gevonden die ruim 4000 jaar ouder zijn.

Gebied vrijgegeven
Bij het onderzoek in juni en september zijn de sporen opgegraven, vastgelegd en in kaart gebracht. Nu dit is afgerond, is het gebied vrijgegeven. Het plan is om in het Sonnenbergkwartier appartementen, grondgebonden woningen en een kerk te bouwen. Aan de toekomstige bewoners en gebruikers worden geen beperkingen opgelegd qua grondgebruik.